برگزاری مسابقات مجزا برای تلاوت معنامحور، معنا ندارد/ تبیین بایدها و نبایدهای ترویج این نوع تلاوت

امیر فتح‌پور، نماینده شورای عالی قرآن در استان فارس در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از فارس، با اشاره به درخواست‌های جامعه قرآنی این استان مبنی بر ضرورت‌ تبیین راهکارهای ترویج تلاوت‌های معنامحور عنوان کرد: هنر تلاوت قرآن رسانه‌ای نافذ، در تبلیغ دین اسلام و ترویج معارف اسلامی است.

هدف اصلی در تلاوت‌ها، ساختن جامعه قرآنی است
وی افزود: صوت و لحن و تجوید وسائل خوبی برای هدف تلاوت هستند ولی خود هدف نیستند و باید مراقبت کرد جای هدف و وسیله عوض نشود چرا که همه این‌ها جنبه طریقیت دارد ولی هدف اصلی تبعیت است یعنی ساختن جامعه قرآنی و رفتن به سمت سبک زندگی قرآنی و سبک تفکر و اخلاق قرآنی که البته حرف زدن در مورد آن راحت ولی عمل سخت به نظر می‌رسد.
فتح‌پور با تصریح اینکه تأثیر صوت و لحن به عنوان ابزاری که مخاطب را متوجه معنا کند در طول تاریخ مکرر به کار رفته است، گفت: صدای خوش قرآن هر انسان صاحب ذوق و قریحه‌ای را ولو بی اعتقاد به مفاهیم  الهی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این داور مسابقات قرآن کریم ادامه داد: شروع این تأثیر معمولا بر احساسات فرد و در واقع یک تأثیر هنری است اما اگر خوب هدایت و مدیریت شود می‌تواند به یک تأثیر معرفتی و درونی منجر شود.

خشوع در تلاوت؛ از راهکارهای تلاوت‌های معناگرا
وی، یکی از راهکارهای تلاوت‌های معناگرا یا به بیان دیگر تلاوت استادانه را خشوع در تلاوت دانست و افزود: بحث خشوع یک موضوع روحی و روانی است؛ انسان مؤمن خاشع است و قلب انسان آمادگاه خشوع و صدور آن به سایر  اعضا از جمله صوت، چشم و صورت است و تا قلب خاشع نشود دیگر اعضا خاشع نخواهند شد لذا خشوع به دو بخش درونی که خشوع قلب است و خشوع بیرونی و ظاهری که خشوع صوت و بصر و صورت است، تقسیم می‌شود.
فتح‌پور خاطرنشان کرد: افعال بیرونی و ظاهری قاری که بیننده آن را مشاهده می‌کند مانند چگونه  نگاه کردن قاری به مخاطبین، حرکت اعضا و جوارح قاری، نحوه لباس پوشیدن قاری، نحوه استفاده از نغمات و نحوه رفتار و گفتار او که همگی به نوعی از افعال درونی و قلبی قاری مانند فکر، احساس، روح و مغز نشئت می‌گیرد، است.

قلب پاک و بی‌آلایش می‌تواند صوت خاشع را به گوش جان شنونده برساند
عضو شورای عالی قرآن کریم ابراز کرد: این افعال بیرونی از قلب فرد که منبع خشوع بوده و صوت مظهر آن است، ابتدا و انتهای افعال درونی قاری محسوب می‌شود که باید بین این مبدأ و آن مظهر را مراقبت کرد چراکه قلب پاک و بی آلایش می‌تواند صوت خاشع را به گوش جان شنونده برساند.

دستیابی به تلاوت‌های معنامحور نیاز به صبر و حوصله دارد
وی در ادامه به بیان نکاتی راجع به تلاوت‌های معنامحور پرداخت و ادامه داد: بدیهی است موضوع تلاوت معنامحور برای قاریانی است که مراحل ابتدایی آموزش اصول قرائت را در حد مناسبی فراگرفته‌اند معمولا از طریق تقلید از تلاوت‌های اساتید صاحب سبک میسر می‌شود؛ رسیدن به این مهارت‌ها یعنی تلاوت استادانه و معنامحور نیاز به صبر و حوصله دارد و نباید با عجله و شتاب زدگی ارائه آن را سخیف و ناقص کرد.

اینکه معنامحوری را جدای از تلاوت قرآن بدانیم غلط است
فتح‌پور اظهار کرد: اینکه معنامحوری را جدای از تلاوت قرآن بدانیم غلط است و شائبه تغنی کردن را متصور می‌سازد، در حالی که در تلاوت هنرمندان و استادانه (معنامحور) قرآن کریم از هر قاری و تالی قرآن انتظار می‌رود معنامحوری و توجه به مفاهیم وجود داشته باشد و قاری قرآن باید تلاوت خود را در محور و مبنای این اصل استوار کند.

برگزاری مسابقات مجزا برای تلاوت معنامحور، معنا ندارد
این قاری برجسته کشورمان در پاسخ به اینکه آیا می‌توان مسابقات جداگانه‌ای را برای تلاوت‌های معنامحور تعریف کرد؟ ابراز کرد: برگزاری مسابقات مجزا برای تلاوت معنامحور، معنا ندارد و این مبحث را در همین مسابقات فعلی را هر چند ساختار و شیوه برگزاری آن نیاز به بازبینی جدی دارد و انتقادات زیادی به آن وارد است، گنجاند یعنی باید با ساز و کار و وضع آیین‌نامه مناسب مقوله توجه به معنا و مفاهیم آیات در تلاوت‌ها پررنگ‌تر شود که قطعاً در این مسیر نیز باید اجماع مطلوبی بین اساتید و صاحب‌نظران این فن و هنر وجود داشته باشد.

لزوم آسیب‌شناسی جنبه‌های هنری تلاوت قرآن
وی با بیان اینکه تلاوت قرآن کریم علاوه بر اینکه یک فن و تخصص است یک هنر است، افزود: یعنی قاری قرآن باید ذائقه هنری داشته باشد و در نگاه مقابل باید دقت کنیم جنبه‌های هنری تلاوت قرآن را آسیب‌شناسی کنیم به عنوان مثال در موضوع استفاده از الحان و صوت و مقوله تنغیم، در تلاوت قرآن آسیب‌هایی نیز وجود دارد مواردی مانند استفاده افراطی و صرفاً ابزاری از صوت و لحن که بیشتر گرایش به خوانندگی دارد که  این مطلب با آن حدیث از پیامبر گرامی اسلام که فرموده‌اند پیام قرآن، از گلویشان عبور نمی‌کند و نه به قلبشان می‌رود و نه در ذهنشان اثر می‌گذارد، این قرائت به آسمان خدا نخواهد رفت، مطابقت دارد لذا به نظر می‌رسد بایدها و نبایدهایی برای این هنر معنوی در نظر گرفت.

تبیین بایدها و نبایدهای تلاوت‌های معناگرا
فتح‌پور به برشمردن باید و نبایدهای تلاوت‌های معنامحور پرداخت و گفت: برای این مسئله چهار نوع باید مطرح می‌شودو نخست آن است که قاری قرآن وقتی قرآن را تلاوت می‌کند باید آنچنان تلاوت کند که گویی قرآن را بر قلب مخاطب و ابتدا خودش نازل می‌کند.
وی با اشاره به دومین باید این مسئله عنوان کرد: آهنگ را با مضامین منتقل کردن و از مهارت‌های صداگردانی و پردازش صدا و برای برجسته کردن معنا و مضمون آیه کمک گرفتن؛ انگار قاری قرآن قصد دارد مانند یک نقاش ماهر به صورت هنرمندانه، مضامین آیات را نقاشی کند و با بهره‌گیری از صدا بر ظرایف لحنی خود و علم وقف و ابتدا یک تابلوی نقاشی بر گرفته از مضامین آیات جلوی چشم مخاطب و مستمع قرار دهد.
عضو شورای عالی قرآن سومین باید را استفاده از استعداد صوت و هنر لحن مقامی و بیانی و تسلط بر معانی و انتخاب مواضع اثرگذار وقف و ابتدا در بیان معانی آیات دانست و به چهارمین باید این مقوله اشاره کرد و گفت: قاری هنرمند، باید احساس خود را قوی کند. احساس زمانی قوی است که مفاهیم ابتدا بر قلب خاشع و پاک قاری تأثیر بگذارد تا بتواند این احساس را از طریق هنر تلاوت به مستمع منتقل کند.

خوانندگی بدون خشوع و فهم و صرف نغمه‌گرایی، خطرناک است
فتح‌پور با تصریح اینکه برای این مسئله تلاوت‌های معنامحور دو مقوله نباید نیز وجود دارد، گفت: نخست اینکه قاری تصور کند که همین نغمات زیبا و آهنگ‌هایی که می‌خواند کفایت کند، این پله آخر نیست و اتفاقا ابتدای راه است؛ خوانندگی بدون خشوع و فهم و صرف نغمه گرایی خطرناک است.
وی ادامه داد: دومین نباید، اصرار به خواندن‌های بلند داشتن که این خواندن‌ها بعضاً مانع ارائه تلاوتی معناگرا و استادانه می‌شود گاهی برای انتقال مطلوب معنا اتفاقا با استفاده از علم وقف و ابتدا،  می‌توان معانی را بهتر القا کرد.
عضو شورای عالی قرآن در پایان خاطرنشان کرد: همه این مقدمات، یعنی تلاوت و آنچه که تلاوت را ترویج می‌کند، برای فهم معارف قرآنی است و فهم معارف را برای عمل به قرآن و داشتن انسان قرآنی و جامعه قرآنی می‌خواهیم  بنابراین آنها همه شیوه و روشی برای رسیدن به این هدف بزرگ است.