بررسی تأثیر کتاب مقدس در دیدگاه‌های مفسران قرآن در اثر تازه محقق آمریکایی

به گزارش ایکنا، مطالعات قرآنی در دانشگاه‌های آمریکا در دو دهه اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته و تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده است.

 

قرآن، متن مقدس اسلام، مجموعه‌ای از آیات خداوند است که بر پیامبر اسلام بین سال‌های 610 تا 632 میلادی نازل شده است. مسلمانان این کتاب مقدس را با کمک تفاسیر که آیه به آیه متن را توضیح و تفسیر می‌کند، مطالعه می‌کنند. اولین تفاسیر در قرن هشتم میلادی نوشته شد و دانشمندان مسلمان تا امروز به نگارش تفاسیر  ادامه می‌دهند.

 

تفاسیر به خوانندگان کمک می‌کند تا قرآن را درک کنند. قرآن، متنی چالش برانگیز است که گاه درک آن بدون در نظرگرفتن موقعیت تاریخی و زمانی دشوار است. ساموئل راس، استادیار دین درباره تفاسیر می‌گوید: این آثار ارزش زیادی دارند. از آنجا که مفسران اغلب به نکاتی از فقه، علوم و فلسفه ارجاع می‌دهند، محققان می‌توانند تفسیرهای زمان‌های مختلف را برای کشف چگونگی تکامل دیدگاه‌های اسلامی مقایسه کنند. وی افزود: تفاسیر مانند گنجینه اندیشه اسلامی است. راس به طور خاص به این موضوع علاقه‌مند است که مسلمانان چگونه، چه زمانی و چرا از انجیل برای تفسیر قرآن استفاده کرده‌اند.

 

قرآن از پیامبرانی مانند موسی، داوود و عیسی و همچنین روایات کتاب مقدس مانند فرار بنی اسرائیل از مصر یاد می‌کند. اما چنین داستان‌هایی روایت‌های خلاصه‌شده‌ای هستند که معمولاً بستر تاریخی آن مشخص نیست. راس می‌گوید این به دلیل آن است که قرآن فرض را بر این گذاشته که مخاطبان اولیه این کتاب یعنی ساکنان قرن هفتم شبه جزیره عربستان با آن داستان‌ها آشنا بودند. برای  مؤمنان نسل‌های بعدی و در سایر نقاط جهان، تفسیر می‌تواند شکاف‌ها را پر کند.

 

راس می‌گوید که دانشمندان علوم اسلامی می‌دانند که برخی از مفسران قرآن به کتاب مقدس (انجیل) استناد کرده‌اند، اما او می‌خواهد تصویر واضح‌تری از این که این ارجاعات به چه تعداد و در چه لحظات تاریخی اتفاق می‌افتد، به دست آورد. تحقیقات او می‌تواند چگونگی ارتباط مسلمانان با مسیحیان و یهودیان را در طول تاریخ روشن کند.

 

راس متن 153 تفسیر دیجیتالی قرآن را برای اشارات مربوط به کتاب مقدس جستجو کرد. نتایج نشان داد که مفسران قرآن به استثنای موارد نادر تا اواخر قرن نوزدهم هیچ اشاره‌ای به کتاب مقدس در تفاسیر خود نکردند. سپس از قرن نوزدهم به بعد ناگهان، مفسران از سراسر جهان اسلام شروع به ارجاع به کتاب مقدس کردند. کشف او سؤالات جدیدی را ایجاد کرد: چرا مفسران قبلاً به کتاب مقدس اشاره نکردند؟ در اواخر دهه 1800 چه اتفاقی افتاد که جرقه این تغییر را زد؟

 

راس دریافت که اگرچه کتاب مقدس مسیحیان در اوایل قرن هشتم میلادی به عربی ترجمه شد، مسلمانان تا قرن دوازدهم در دسترسی به نسخه‌های عربی با مشکل مواجه بودند. در آن زمان، اسلام, به دین غالب در مناطقی از جهان که مفسران در آن کار می‌کردند، از جمله اسپانیا، خاورمیانه و آسیای مرکزی تبدیل شده بود. راس معتقد است که در شرایط فقدان تماس منظم با یهودیان یا مسیحیان، مسلمانان ممکن است کمتر در مورد کتاب مقدس کنجکاو بوده باشند.

 

اما گسترش قدرت استعماری بریتانیا و فرانسه در قرن نوزدهم به جهان عرب با هجوم مبلغان مسیحی همراه شد که میلیون‌ها انجیل به زبان عربی را آوردند و مدارسی را تأسیس کردند که بسیاری از مسلمانان در آنها تحصیل کردند. راس می‌گوید که خواندن کتاب مقدس، نحوه درک مسلمانان از قرآن را تغییر داد. او آیاتی را شناسایی کرد که مفسران پس از دسترسی به انجیل تفسیر متفاوتی از آنها ارائه کردند.

 

راس می‌گوید: نمونه‌هایی از مفسرانی را می‌بینید که وقتی با تضاد آشکاری بین قرآن و متن کتاب مقدس روبرو می‌شدند، برای هماهنگ کردن این دو متن با هم تلاش می‌کردند.

 

ولید صالح، محقق تفسیر قرآن و استاد دین در دانشگاه تورنتو که از جمله داوران جایزه انجمن مطالعات اسلامی بریتانیا بوده است درباره این کتاب می‌گوید: تا قبل از تحقیقات راس، هیچکس مطالعه جامعی را انجام نداده بود که چگونگی استفاده مسلمانان از کتاب مقدس را در تفاسیر قرآن بررسی کند. وی افزود: او به ما جمع‌بندی و خط سیری داده است که قبلاً وجود نداشت، و این به ما درک بهتری از نحوه روایت تاریخ تفاسیر به دست می‌دهد.