دالِ دار قالی / روایت یک زن کارآفرین از پیشرفت در سایه قوانین مردسالارانه

به گزارش ایکنا از قم، دالِ دار قالی، روایتی از عشق، علاقه، هنر، علم، جسارت، قدرت، صبر و مقاومت یک زن کارآفرین است. او 14 سال است که دستانش به دار قالی بافته شده است، هنگامی که از بافتن فرش و تابلو فرش صحبت می‌کند عشق و علاقه در چشمانش موج می‌زند آنچنان که می‌خواهد ما را با یک عشق کهنه 14 ساله آشنا کند.

اشرف بخشنده کارآفرین برتر قم و نمایندگی رسمی یک شرکت فرش است. اگرچه 62 سال از زندگی‌اش می‎‌گذرد، اما اگر بگوییم هم‌پای یک جوان پر انرژی تلاش می‌کند و حتی بیشتر از او  اغراق نکرده‌ایم. در گفت‌وگو ایکنا قم، با این کارآفرین برتر از مسیر رسیدن به موفقیت و پشتکار و تلاش‌های جانانه‌اش و موانع و مشکلات موجود در عرصه کارآفرینی و اشتغال زنان و قوانین دست و پا گیر و مردسالارانه برای آن‌ها صحبت کردیم. متن گفت‎‌وگو از نظر می‌گذرد:

ایکنا ـ از چند سالگی وارد حوزه فعالیت‌های اقتصادی شدید؟

18 سالگی توسط مادرهمسرم قالی بافی یاد گرفتم و کار خودم را با بافتن فرش پشتی و 3 تابلو فرش که یکی از آن‌ها مینیاتوری بود آغاز کردم، پس از اینکه فرزندم به دنیا آمد به دلیل مشغله‌های زندگی امکان کار کردن در این زمینه را نداشتم و به همین علت بافندگی را برای مدتی کنار گذاشتم.

اما زمانی که فرزندم بزرگ‌تر شد از قم به تهران مهاجرت کردیم و در آن‌جا طریقه بافتن فرش از روی نقشه یا اصطلاحا کد بافی را آموزش دیدم اما نمی‌دانستم ابزار و لوازم آن را باید از کجا تهیه کنم به همین علت قید بافتن تابلو فرش را زدم.

پس از 10 سال سکونت در تهران، در سال 87 مجددا به شهر قم بازگشتیم و با خریدن لوازم و ابزار لازم برای قالی بافی شروع به بافتن یک تابلو فرش کردم؛ کسانی که از آن‌ها ابزار لازم قالی بافی را خریداری می‌کردم متوجه ذوق و علاقه من نسبت به این کار شدند و با پرس‌وجوهای فراوان به یادگیری نحوه برجسته‌بافی فرش پرداختم و در حین آموزش فکر اشتغال در این حوزه در سرم شکل گرفت از این رو در ابتدا در منزل شخصی‌ام آموزش قالی بافی را برای علاقه‌مندان آغاز کردم.

اما رفت‌وآمد هنرجویان به منزل سبب ناراحتی فرزندانم شده بود به همین علت آموزش در منزل را به پایان رساندم و با توکل بر خداوند در سال 88 یک مغازه فروش تابلو فرش راه‌اندازی کردم اما با دست خالی، برای راه‌اندازی مغازه سرمایه کلان نداشتم اما عاشق این کار بودم به همین علت کار را دست خدا سپردم و از او کمک خواستم.

در آن سال‌ها من تنها زنی در استان قم بودم که مغازه تابلو فرش فروشی داشت و آموزش قالی بافی می‌داد، رفته رفته کارم رونق بسیاری پیدا کرد و 12 سال پیش با تلاش و پشتکار فراوان موفق به کسب نمایندگی یک شرکت فرش شدم؛ اکنون 14 سال از فعالیت حرفه‌ای من در حوزه قالی بافی می‌گذرد.

امروز، علاوه بر آموزش قالی بافی و فروش طرح و نقشه، چندین نیروی بافنده قالی تحت مدیریت من مشغول به فعالیت هستند؛ دیدگاه من به بافندگی قالی و تابلو فرش انجام یک فعالیت هنری است نه صرفا کسب و کار.

ایکنا ـ بر اساس صحبت‌های شما برای راه‌اندازی کسب و کارتان سرمایه چندانی نداشتید، مگر با دست خالی هم می‌توان کسب و کار راه‌اندازی کرد؟

بله با دست خالی هم می‌توان کاری انجام داد و کلید حل این معما توکل بر خدا و همت و پشتکار فراوان است؛ با تمام اعتقادم می‌توانم بگویم عشق و علاقه‌ام به کار و لطف مطلق و بی‌انتهای خدا من را به این‌جایی که امروز هستم رسانده‌ است.

من معتقد هستم اگر کسی با تمام وجود خود بخواهد کاری را انجام دهد بدون شک به ثمر می‌رساند و در راه رسیدن به هدفش خداوند خودش می‌داند چگونه مسیر او را هموار کند.

ایکنا ـ با چند نیروی کار فعالیت خودتان را راه‌اندازی کردید؟

به تنهایی فعالیتم را شروع کردم اما زمانی که دخترم در رشته گرافیک فارغ‌التحصیل شد به حرفه من علاقه‌مند شد و کنار من کارش را آغاز کرد و به مدت 3 سال در این زمینه کمک‌های فراوانی به من کرد اما پس از ازدواجش دیگر سرکار نیامد و من دوباره به تنهایی کارم را دنبال کردم.

امروز با حدود 18 نفر نیروی بافنده به صورت مستقیم همکاری می‌کنم و اکثر کسانی که با آن‌ها همکاری می‌کنم در منزل مشغول به بافندگی قالی و تابلو فرش هستند و نیروهای من تنها محدود به شهر قم نیست و در شهرهای دیگر ایران از جمله کرمانشاه نیروی کار دارم.

ایکنا ـ از روزهای سخت و موانع موجود در آغاز راهتان برایمان بگویید.

برای گسترش فعالیتم و راه‌اندازی کارگاه آموزش تابلو فرش برای دریافت وام اقدام کردم اما در روند کاری من سنگ‌اندازی‌های بسیاری کردند انگار برای آن‌ها غیرقابل درک است که یک زن در این سن و سال هنوز می‌تواند پیشرفت کند و کسب و کار خودش را راه بیندازد.

پس از گذشت 14 سال از فعالیتم در عرصه بافندگی فرش و تابلو فرش هنوز مغازه‌ام اجاره‌ای است و موفق به دریافت وام برای گسترش کسب و کارم نشدم، متاسفانه در ایران برای خانم‌های کارآفرین موانع بسیار زیادی وجود دارد و در خور شأن و منزلت یک زن به او بها نمی‌دهند.

حدود 4 سال گذشته به نمایشگاهی از بانوان کارآفرین کشور در تهران دعوت شدم و در آن‌جا به من وعده و قول یک وام بانکی را دادند اما زمانی که نامه آن‌ها را در قم پیگیری کردم متاسفانه به نتیجه‌ای نرسیدم و در نهایت به قول خود وفادار نبودند؛ اما با این وجود خدا را شاکرم که با تن سالم و فکر خلاقانه می‌توانم به جامعه‌ام خدمت کنم.

ایکنا ـ با توجه به اینکه شما خودتان به عنوان یک زن کارآفرین در جامعه با موانع و قوانین مردسالارانه‌ای مواجه شدید به نظر شما مدیریت و پیشرفت زنان در سایه فرهنگ مردسالارانه در ایران که قدمتی چندین ساله دارد، با چه چالش‌هایی مواجه است؟

اولین مسئله به نظر من، امنیت شغلی زنان در جامعه است که متاسفانه یکی از چالش‌های جدی امروز زنان شاغل در جامعه نداشتن امنیت شغلی است و دومین مسئله آن است که پشتوانه و حمایت‌های لازم از زنان شاغل در جامعه انجام نمی‌شود؛ این حمایت در درجه اول باید از سوی خانواده و اطرافیان آن زن باشد و در درجه دوم حمایت‌ مدیران و مسئولان دولتی لازم است.

در جامعه مردسالاری متاسفانه زنان را ضعیف و ناتوان‌تر از مرد تلقی می‌کنند در حالیکه می‌دانیم اگر یک زن بخواهد، می‌تواند قوی‌تر از یک مرد در رده‌های شغلی مختلف در جامعه ظاهر شود.

با شیوع کرونا در کشور و قرنطینه‌های طولانی مدت در بازه‌های زمانی مختلف، بیکاری زنان در منزل بیش از پیش سبب کلافه شدن آن‌ها شده و آن‌ها را به سمت داشتن یک کسب و کار و شغل مناسب سوق داده است؛ زنان علاقه‌مند حتی اگر علاقه‌ای به فعالیت خارج از خانه ندارند می‌توانند با پشتکار خویش یک فعالیت هنری مثل قالی بافی یا بافندگی تابلو فرش که یک هنر اصیل ایرانی است را فرابگیرند و این امر هم سبب مشغولیت خودشان در منزل می‌شود و هم کسب و کار کوچکی را راه‌اندازی کردند که آن‌ها را به یک پشتوانه و استقلال مالی می‌رساند.

در چند سال اخیر کسب و کارهای مرتبط با فرش ایرانی رونق فراوانی پیدا کرده‌است و زنان ایرانی نسبت به آموزش و بافندگی تابلو فرش و فرش علاقه نشان می‌دهند، امروز، شهر قم از نظر تولید فرش ابریشم در دنیا حرف اول را می‌زند و بهترین و زیباترین نقشه‌های ابریشم در قم است.

ایکنا ـ برخی گمان می‌کنند لازمه حضور یک زن در محیط کاری و اجتماعی مردانه داشتن خوی مردانه و قدرت جسمانی بالای یک مرد است، آیا گمان و تصور این افراد درست است یا اینکه یک زن با همان روحیه و لطافت و خوی زنانه می‌تواند در همه عرصه‌های اجتماعی حضور فعال داشته‌باشد؟

زن با همان شخصیت و منزلت و لطافت زنانه که دارد باید در عرصه‌های اجتماعی و در محیط‌های کاری وارد شود چرا نتواند؟ اما به نظر من، از این نکته نمی‌توان گذشت که حضور زن در یک محیط کار کاملا مردانه به صورت ناخودآگاه در خلق و خوی شخصیت او تاثیر می‌گذارد برای مثال زمانی که من به عنوان یک زن کارآفرین با بیش از 40 مرد مراودات کاری دارم نمی‌توانم با همان روحیه لطیف زنانه‌ام با آن‌ها برخورد کنم و به اجبار باید رفتارم کمی شبیه به خلق و خوی آن‌ها باشد تا اولا حضور من به عنوان یک زن کارآفرین را پذیرا باشند و ثانیا برداشت‌های نادرست و سوءظن‌هایی از رفتار من برای آن‌ها به وجود نیاید.

ممکن است برخی روحیه و رفتار یک زن در محیط کاری مردانه را که از لطافت زنانه دور است، رفتاری مردستیزانه تلقی کنند اما این‌گونه نیست، جامعه امروز ما اقتضا می‌کند که من در محیط کاری به این شکل رفتار کنم با این وجود در منزل و بین اقوام و خویشاوندان من همان روحیه و لطافت زنانه و مهربانی کلامم را حفظ کردم.

ایکنا ـ کرونا در کسب و کارتان چه تغییراتی ایجاد کرد؟

اوایل شیوع کرونا در سال گذشته به مدت سه ماه کسب و کارم تعطیل شد اما به مرور زمان وضعیت بهبود یافت و تمایل افراد برای خرید ابزار بافندگی و یا آموزش قالی بافی افزایش پیدا کرده است.

در ایام قرنطینه، کارگاهم تعطیل بود اما هیچ‌وقت کارم را متوقف نکردم و در منزل فعالیتم را ادامه دادم و خرید و فروش اینترنتی را راه‌اندازی کردم؛ پس از گذشت سه ماه از تعطیلی محل کارم، با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی کارگاه تابلو فرش فروشی‌ام را باز کردم.

خرید و فروش اینترنتی که در ایام قرنطینه راه‌اندازی کردم خوب بود اما سبک و سیاق سنتی کسب و کار برای من راحت‌تر است و زمان بسیار زیادی را باید صرف فضای مجازی می‌کردم اما هم‌اکنون خرید و فروش اینترنتی و حضوری را توام با یکدیگر پیش می‌برم.

ایکنا ـ از دغدغه و مشکلاتی که امروز در حوزه کاری با آن مواجه هستید برایمان بگویید.

اولین و مهم‌ترین دغدغه امروز من راه‌اندازی یک کارگاه بزرگ بافندگی فرش و تابلوی فرش و گسترش کار و اشتغال‌آفرینی برای افراد بیشتر در جامعه از جمله زنان خانه‌دار است که با حمایت‌های جدی مسئولان و مدیران صنعت، معدن و تجارت محقق می‌شود؛ وعده و قول‌های بسياری در اين زمينه به من می‌دهند اما هيچ‌کدام تا به امروز عملی نشده است.

به گفته صنعت، معدن و تجارت تسهيلات و وام بانکی در زمينه اشتغال و کارآفرينی به افراد در سن و سال من تعلق نمی‌گيرد و شرایط سنی برای دریافت این وام زیر 50 سال است، آيا اين منطق درست است؟ من در سن 60 سالگی بيش از يک جوان 30 ساله تلاش می‌کنم و در طی 14 سال حضور فعال در عرصه بافندگی فرش و تابلو فرش براي افراد زيادي از جمله زنان خانه‌دار اشتغال ايجاد کرده‌ام و امروز که بايد فعاليت خود را در اين حوزه گسترش بدهم تا بتوانم افراد بيشتری به کار مشغول کنم تا در راستای احيای هنر صنعت فرش و تابلوی دستبافت ايرانی قدمی بردارم، اين سنگ‌اندازی‌ها از سوی مديران و مسئولان دولتی اندکی دور از انصاف است.

  اینکه مسئولان و مدیران در سخنرانی‌های خود می‌گویند زن نیز هم‌پای مردان باید عرصه‌های اجتماعی حضور فعال داشته‌باشد متاسفانه بیشتر در قالب یک شعار باقی مانده‌است.

ایکنا ـ با وجود این دغدغه و مشکلاتی که برای حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی بروز و ظهور پیدا می‌کند پیشنهاد شما به زنان شاغل یا زنانی که علاقه‌مند به حضور در عرصه‌های مختلف عمومی جامعه دارند، چیست؟

من همیشه معتقدم یک زن به معنای واقعی این جمله می‌تواند خواستن را به توانستن تبدیل کند؛ یکی از بانوان همکار بافنده تابلو فرش نابیناست و به زیبایی تابلو فرش و فرش می‌بافد پس یک زن در هر شرایط و موقعیتی می‌تواند فعال اقتصادی باشد.

خداروشکر آمار زنان شاغل در کشورمان به خصوص زنان کارآفرین در عرصه‌های مختلف کم نیست اما نسبت به مردان آمار پایین‌تری دارند و یکی از دلایل آن است که متاسفانه بسیاری از زنان ایرانی گمان می‌کنند که شاغل شدن، آن‌ها را از زندگی و همسرداری و فرزندپروری غافل می‌کند ، من به عنوان یک مادر و همسر کاملا این را می‌پذیرم که کار در خارج از منزل توام با رسیدگی به زندگی و امورات شخصی‌ام در منزل بسیار سخت و سنگین است اما اگر همراهی خانواده از جمله همسر و فرزندانش باشد بدون شک اعتماد و اتکا به نفس بیشتری پیدا می‌کند و آرامش روانی بیشتری را کسب می‌کند.

من خودم از ساعت8 صبح تا یک بعدازظهر و مجددا از ساعت 3 تا 10 شب سرکار هستم اما این توازن بین زندگی و کارم را به درستی برقرار کردم.

ایکنا ـ این توازن و نظم بین امور شخصی در منزل و شغل شما چگونه برقرار شده است؟

این نظم و توازن بین زندگی شخصی و زندگی کاری را با برنامه‌ریزی و حمایت و پشتوانه و همراهی‌های همسر و فرزندانم برقرار کردم اما بدون شک مدیریت و هماهنگی و توازن برقرار کردن بین این 2 مقوله کار سنگین و دشواری است و دغدغه‌های ذهنی من برای زندگی شخصی و زندگی کاری‌ام بسیار زیاد است به خصوص در وضعیت گرانی و تورم این دغدغه‌ها به اوج خودشان می‌رسد اما با توکل بر خدا بر مشکلاتم غلبه کردم.

بسیاری از مردان علاقه‌مند نیستند که جایگاه و ارزش کاری همسرانشان بالاتر از موقعیت‌ کاری خودشان باشد اما این تصور نادرستی است چه زن و چه مرد برای ارتقای شخصیت و جایگاه و مرتبه اجتماعی یکدیگر باید حامی همدیگر باشند تا زندگی مشترک معنا پیدا کند.

ایکنا ـ از گرانی و تورم صحبت کردید بدون شک گرانی فرش و از همه مهم‌تر گرانی تابلو فرش که به نوعی یک کالای تزئینی به شمار می‌رود و نیاز ضروری مردم نیست، میزان فروش آن را کاهش داده‌است، اوضاع شما چگونه است و از نظر شما راهکار خروج از وضعیت گرانی فرش چیست؟

گرانی فرش و تابلو فرش سرسام‌آور شده‌ است و امیدوارم با عنایت و لطف خداوند، با افزایش صادرات فرش دست‌باف ایرانی، قالی‎بافی در ایران رونق پیدا کند به نظر من بهبود وضعیت کسب و کارهای مرتبط با فرش در ایران وابسته به صادرات و رفع تحریم‌هاست.

البته با وجود این وضعیت نیز فرش ایرانی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و بسیاری از توریست‌ها برای عکاسی و فیلمبرداری از تابلوفرش‌های ایرانی سراغ ما می‌آیند اما قطعا با رفع تحریم‌ها و افزایش صادرات رونق بهتری پیدا می‌کند.

ایکنا ـ آیا خودتان تاکنون در زمینه صادرات فعالیتی داشتید؟

گاهی در این عرضه حضور فعال داشتم از جمله می‌توانم به صادرات تابلو فرش به ایتالیا، چین، دبی، قطر و امارات اشاره کنم. برای مثال یک واسطه‌ای از آلمان عکس و فیلم از طرح مورد نظر برای من ارسال می‌کنند و پس از اتمام کار با واسطه به آلمان صادر می‌شود.

طرح‌های کوچک دارچوبک از حیوانات بسیار مورد پسند و علاقه چینی‌هاست و شیعیان دبی و امارات از تابلو فرش‌های آیات قرآنی و تصویر کعبه استقبال می‌کنند و در این زمینه همکاری‌هایی با خارج از کشور داشتم و موفقیت‌آمیز بوده است.

گزارش از محدثه نعیمی فرد