کشف رازِ «گل و مرغ»
همایش «نمادشناسی عرفانی گل‌ها و پرندگان با تأکید بر معناشناسی هنر گل و مرغ در اصفهانِ عصر صفوی از منظر عزالدین مقدسی، عارف قرن هفتم هجری» در کتابخانه مرکزی اصفهان برگزار شد..
به گزارش ایکنا؛ ایسنا نوشت: جلیل جوکار، عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان، در این همایش به معرفی عزالدین مقدسی پرداخت؛ ابومحمد عزالدین عبدالسلام بن احمد بن غانم، پس از سال ۶۲۸ هجری قمری در بیت‌المقدس به دنیا آمد و در سال ۶۷۸ در قاهره درگذشت. سال تولد این عارف عرب‌زبان، در رسالات مختلف با چند سال تقریب بیان شده و محققین را بر آن داشته تا در ذکر تاریخ ولادتش از عبارت "پس از سال ۶۲۸" استفاده کنند.
او ادامه داد: غانم جد عزالدین بوده که زاویه‌ای (خلوتگاه) معروف در بیت‌المقدس داشته؛ زاویه‌ای که همچنان معروف است و قبله‌گاه اهل دل و عرفان. فرزندان غانم که همگی ابن‌غانم خطاب می‌شوند، در شعر و عرفان شهره بوده‌اند و عزالدین، نوه غانم نیز در بیت‌المقدس به دنیا آمده. او پس از تکمیل تحصیلات عرفانی‌اش به قاهره رفته اما به دلیل علاقه بسیارش به بیت‌المقدس، همواره بین قاهره و بیت‌المقدس در آمد و شد بوده است. آرامگاه این عارف عرب‌زبان در قبرستان قاهره همچنان زیارتگاه اهل‌دل و اهل عرفان است.
نویسنده کتاب «نقاشی گل و مرغ» با معرفی کتاب «کشف الأسرار فی حکم الطیور و الأزهار» که موضوع بحث این همایش بود، گفت: از این رساله نسخ خطی در کتابخانه‌های مختلف دنیا وجود دارد، همچنین دو نسخه چاپی نیز موجود است که مرجع و منبع نسخ چاپی دیگر قرار گرفته. یکی از این نسخ نیز در سال ۸۲۱ میلادی در انتشارات سلطانیه پاریس چاپ شده که محمدرضا شفیعی کدکنی ترجمه‌ای بر آن منتشر کرده است.
جوکار ترجمه شفیعی کدکنی را دارای ویژگی تألیف دانست و تصریح کرد: شفیعی مفاهیم کلی را از ابن‌غانم برگرفته اما تألیفی با ویژگی‌های ارزشی خاص به همت انتشارات نشر سخن در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان مقدمه کتاب منطق‌الطیر عطار منتشر کرده که در منبع دیگری این ترجمه وجود ندارد.
به گفته این محقق و معناشناس، دیگر نسخه چاپی موجود از «کشف الأسرار فی حکم الطیور و الأزهار»، توسط عبدالوهاب محمد گردآوری شده و در دارالفضیله قاهره انتشار پیدا کرده است که حدیث دارابی و یحیی معروف بر اساس این نسخه مقاله‌ای نوشته‌اند و تأثیر و تأثر فرهنگ جوامع اسلامی را بر هم بررسی کرده‌اند.
او ادامه داد: در این مورد خاص، این مقاله، تأثیرپذیری عزالدین مقدسی از عطار نیشابوری را به اثبات رسانده و همان‌طور که تأثیر نوشته ابن‌غانم را در اشعار قرن هفتم به بعد در ادبیات فارسی می‌بینیم، نوشته عطار در قرن ششم، بر عارفی در قرن هفتم در بیت‌المقدس تأثیرگذار بوده است.
به عقیده جوکار، این تأثیر و تأثر باعث زیبایی هنر جوامع مختلف شده و در هم تنیدگی فرهنگ‌ها را نمایان می‌کند؛ همچنان که گره چهارقل که در معماری دوره صفوی به‌وفور دیده می‌شود، در پنجره‌های معبد بودایی با قدمت ۵۰۰ سال و هم‌دوره با عهد صفوی در معبدی در شانگهای چین نیز دیده می‌شود.
این هنرمند طرح و رنگ‌شناس یکی از بخش‌های تعجب‌برانگیز کتاب عزالدین را نمادشناسی حیوانات دانست و ادامه داد: درحالی‌که در عنوان کتاب، از حَیَوان نامی دیده نمی‌شود و این جای شک را ایجاد می‌کند که عنوان کتاب دستخوش تغییر قرار گرفته باشد و یا این بخش، بعدها به کتاب افزوده شده باشد. این رساله در باب اول به گل‌های سرخ، مورد، نرگس، نیلوفر، بنفشه، شب‌بو، یاسمن، بابونه، خیری دشتی-همیشه بهار و گل شقایق و در باب دیگر به پرندگان هزار دستان-هدهد، کبوتر، پرستو، طاووس و طوطی پرداخته است.
وی در تعریف مفاد کتاب عزالدین گفت: باب اول رساله عزالدین به گل‌ها اختصاص دارد و گفتمان نمادین و رمزی عرفانی میان گل‌ها آغازگر این مکتوبه است.
این محقق و عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان گل نرگس، با قامت کشیده و نی‌مانندش را خادمی کمربسته و سربه‌زیر، مؤدب و آماده‌به‌خدمت خواند و گفت: مقدسی کاسه وسط این گل را به جام می تشبیه کرده و نرگس را می‌گساری مست می‌داند. از نظر مقدسی، نرگس، نماد عاقبت‌اندیشی است و همواره نگران گذر زمان و فرارسیدن اجل است، ازاین‌رو خیر خود را که همان زیبایی و عطر خوبش است از کسی دریغ نمی‌کند.
جوکار در ادامه رمز نماد گل نیلوفر را گشود: نیلوفر، گلی است که بر بستر آب رویش پیدا می‌کند، شب‌هنگام بسته می‌شود و آب آن را فرامی‌گیرد، به همین دلیل، عزالدین مقدسی نیلوفر را نماد عارف و عاشق واصل می‌داند، کسی که به هفتمین مرحله سیر و سلوک یعنی مرحله فقر و فنا رسیده است.
نگارنده کتاب نقاشی «گل و مرغ» گل نیلوفر را همان گل شاه‌عباسی نمود پیداکرده در نقاشی‌های ایرانی معرفی کرد که در کاشی‌کاری‌ها بر بستر آبی‌رنگ و فیروزه‌فام قابل رؤیت است.
او تصریح کرد: گل بنفشه منطبق بر شاهد در ادبیات فارسی است. شاهد درواقع معشوق مذکر است و به سبب رنگ کبودش، عزادار مرگ خود است. بنفشه بر عمر کوتاه خود واقف است اما اشارت اصلی مقدسی در این مورد به حکمت زندگی پس از مرگ است؛ بنفشه می‌میرد تا منفعتش به دیگران برسد، زیرا دم‌کرده بنفشه خصلت دارویی دارد و شفارسان است.
جوکار ادامه داد: اشارت گل شب‌بو با سه رنگ سفید و زرد و سرخ، عشاق را به سه دسته تقسیم می‌کند و آن که بی‌پروا در روز روشن عشق خود را بیان می‌کند، شب‌بوی زرد است که عطر خود را آشکارا در روز روشن می‌پراکند.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان در ادامه روشن‌سازی نماد گل‌های شب‌بو، گفت: عاشقی که خلوت شب را مجالی می‌داند که راز خلوتیان شب‌زنده‌دار را هویدا کند، شب‌بوی کبود است.
او هزاردستان، شباهنگ یا بلبل را نماد نخست باب پرندگان خواند و در تحلیل اشارت این جاندار از دیدگاه عزالدین، آن را به عاشقی بالغ و شیدا، شبیه دانست که مست عشق گل شده؛ نغمه‌خوانی که سماع‌کنان با نوای بربط و عود جویبار می‌خواند و در بهار سرمست از شوق دیدار گل است و در خزان، مرثیه‌خوان هجران.
رضوان پورعصار، معاون پژوهشی مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل اصفهان که مجری برگزاری این همایش بود نیز با اشاره به آغاز فعالیت این مرکز از ساعت ۱۳۸۴ اعلام کرد که اصفهان‌شناسی و شناساندن اصفهان به دنیا همواره از اهداف مهم مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل اصفهان بوده و همایش و نشست‌های تخصصی را به همین دلیل برگزار می‌کند.
انتهای پیام
