رعایت نشدن برخی ضوابط در قرآن‌پژوهی مرحوم «بازرگان»
گروه حوزه‌های علمیه ــ استاد جامعةالمصطفی(ص) گفت:امثال مرحوم «بازرگان»، در رویکرد قرآن‌پژوهی خود، ضوابط تفسیری را در بعضی از موارد رعایت نکرده یا دقت لازم را به خرج نداده‌اند؛ به همین دلیل، نقدهایی بر نوشته‌های امثال ایشان وارد است.
به گزارش ایکنا به نقل از المصطفی حجت‌الاسلام سید عیسی مسترحمی، در گفت‌وگویی اظهار کرد: امر به معروف و نهی از منکر، اصل مشترک در اسلام و مسیحیت است. در مسیحیت، اصطلاحی به نام «همه‌کشیشی» وجود دارد، یعنی هر مسیحی باید کشیش باشد و به این دلیل، هر مسیحی خود را مقید به تبلیغ دین خود می‌داند. این مسئله در اسلام نیز صدق می‌کند، یعنی هر مسلمان باید به گونه‌ای زندگی کند که سبب گسترش اسلام شود و گسترش اسلام را وظیفه خود بداند.
وی افزود: کسانی مثل «مرحوم آیت‌الله سید محمود طالقانی»، «مرحوم مهدی بازرگان» و «شهید پاک‌نژاد»، که به تفسیر علمی قرآن و حوزه‌های علوم طبیعی پرداختند، با این نگاه که به عنوان مسلمان چه طور می‌توان مبلغ دین باشیم و دین خود را در بین جوانان و غیرمسلمانان ترویج دهیم، به عرصه تفسیر و قرآن‌پژوهی وارد شدند و از تخصص خود برای ترویج دین استفاده کردند.
استاد جامعةالمصطفی بیان کرد: مرحوم بازرگان به سبب مطالعه‌هایی که در حوزه هواشناسی داشت، کتاب «باد و باران» و کتاب «مطهرات در اسلام» را نوشت و کوشید با رویکرد اثباتی، رابطه‌ای بین آیات قرآن و دانش‌های طبیعی و تجربی برقرار کند، مانند چگونگی تشکیل ابر، تگرگ و مسئله نزول باران و بسیاری از موضوعات دیگر مانند موضوع احکام و مطهرات که در کتاب‌های خود مطرح کرد.
مسترحمی ادامه داد: وی به دنبال این بود که بتواند تبیینی از آیات قرآن ارائه دهد و هماهنگی قرآن و علم را اثبات و در برخی از موارد اعجاز علمی قرآن را نیز اثبات کند، به این معنا که نکته علمی در زمان نزول قرآن مطرح شده بود که دانش بشری نمی‌توانست به این نکته‌ها برسد، یعنی ابزار یا مقدمات علمی را در اختیار نداشت، ولی قرآن آنها را بیان کرده، چرا که قرآن متصل به وحی است و وحی برای کشف و اثبات بیان گزاره‌ها به ابزار نیاز ندارد.
بازرگان ضوابط تفسیری را رعایت نکرده است
وی گفت: امثال مرحوم بازرگان در این زمینه ضوابط تفسیری را در بعضی از موارد رعایت نکرده یا دقت لازم را به خرج نداده‌اند؛ به همین دلیل، نقدهایی بر نوشته‌های امثال ایشان چه در دنیای فارسی زبان و چه در دنیای عرب و حتی انگلیسی وارد است که نمونه آن «سید احمد خان هندی»، «محمد عبده» و... است.
وی با بیان این که مکتوبات زیادی به عنوان تفسیرعلمی، اعجاز علمی یا رابطه قرآن با علوم تدوین شده است، افزود: اگر قواعد لازم برای طرح مسئله رابطه قرآن با علوم رعایت شود، در نوع خود موضوع خوب و جالبی است، ولی مسئله بسیار دقیق است، ولی در برخی مواد به دلیل نبود قواعد چه در حوزه علمی و چه در حوزه تفسیری، این تفاسیر گرفتار اشکالاتی شده است، ولی وجود این اشکالات و آسیب‌ها نمی‌تواند مانعی شود که ما به تفسیر علمی توجه نداشته باشیم و از آن استفاده نکنیم.
نگرش مرحوم بازرگان به قرآن، پوزیتیویستی محض نبود
وی با بیان این که نوع نگرش مرحوم بازرگان به قرآن، پوزیتیویستی محض نیست، گفت: قرآن کریم معتقد به حجیت تجربه است، یعنی ارجاع به طبیعت و حصر می‌دهد و حصر را منبع شناخت معتبر می‌داند، ولی ضوابط و قواعد خاص خود را دارد. در نگرش قرآنی، گزاره‌های تجربی که پشتوانه عقلی داشته باشد، حجت دارند و می‌توان به آنها احتجاج کرد. وی حجیت حصر را از نگرش پوزیتیویستی مطرح نمی‌کند، بلکه از این نگاه که حصر به عنوان یک منبع قابل اعتماد از نگاه قرآن استفاده کرده و دانش‌های تجربی هم دانش‌هایی است که گزاره‌های آن از طریق تجربه باید تأیید یا رد شود و حداقل با نگاه امروزی قابل آزمودن با روش تجربی باشد، از نگاه حجیت حصر ورود پیدا کردند، ولی نگرش پوزیتیویستی محض نداشتند.
استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: نوع نگرش قرآنی برخی از افراد مثل سید احمدخان هندی و محمد عبده شاید بیشتر پوزیتیویستی باشد، و برهمین اساس مجبور شدند معجزات را حسی تعبیر کنند و برخی از پدیده‌های غیرحسی مانند فرشتگان و شیاطین را با ادبیات حسی نورد تعبیر و تفسیر قرار دهند.
انتهای پیام
