کشف ساختار سوره «حمد» اثبات اعجاز قرآن با زبان مدرن است

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ شب گذشته، سوم خردادماه مراسم رونمایی از دو اثر جدید قرآنی به همت ایکنا در بخش جهاد دانشگاهی بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی برگزار شد. در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسلمان صفوی به عنوان نویسنده اثر اظهار کرد: روش تفسیر ساختاری قرآن، پاسخی اجتهادی به مستشرقین مغرض نظیر تیودور نولدکه و ایگناتس گلدزیهر است که به خاطر اَحوَل بودن بینششان منکر نظم و انتظام سوره‌های قرآن شده‌اند و براساس همین ادعای باطل منکر وحیانی بودن قرآن هستند.

وی ادامه داد: اعجاز ساختاری قرآن در سه سطح خُرد، کلان و موسیقیایی اثبات می‌شود. مکتب‌های مختلف تفسیری قرآن نظیر تفسیر روایی، عرفانی، عقلی، کلامی و اجتماعی در طول هزار و چهارصد سال گذشته تاسیس شده است. وجه مشترک همه آنها تفسیر آیه به آیه قرآن است. در روش‌های تفسیری مذکور هویت سوره به عنوان یک کل مغفول واقع شده است و روابط غیرخطی یا متوازی آیات دیده نشده است. لذا با اینکه روش تفسیر آیه به آیه مفید است ولی مکفی نیست و جنبه‌های نهانی معانی سوره به عنوان یک کل کمتر تبیین شده است.

این پژوهشگر معارف اسلامی یادآور شد: در حالی‌که در روش «کل نگر» هدف اصلی، کشف معانی اصلی و کلی آیات در چارچوب کلی سوره و کل قرآن کریم است از سوی دیگر برخی مستشرقین به اشتباه به پراکندگی و نامربوط بودن آیات قرآن به یکدیگر معتقدند. تفسیر ساختاری پاسخی نوین به این گونه شبهات جدید است.

رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن یادآور شد: با توجه به فقدان روش «کل ‌نگـر» در تفسیر مهم‌ترین سوره قرآن کریم، سرانجام از پس از گذشت هزار و چهارصد سال از نزول قرآن، با روش ساختارشناسی هرمنیوتیکی «ساختار سوره حمد» کشف شد. روش تفسیر ساختاری قرآن مکمل روش‌های تفسیری سَلف صالح است.

وی درباره فوایـد روش ساختـارشناسی قرآن کریم اظهار کرد: فهم سیستماتیک سوره، یکی از این موارد است. بررسی و تحقیق پیرامون قرآن کریم با رویکرد قرائت و تفسیر خطی به این امر منتـج می‌شود که اکثر سوره‌های قرآن مشتمل بر آیات و داستان‌های به ظاهر نامربوط‌ند، اما با استفاده از روش ساختارشناسی، فهم سیستماتیک از سوره‌های قرآن کریم حاصل می‌شود که بیانگر رابطه ارگانیک بین آیات متنوع یک سوره است و یک سوره علی‌رغم پراکندگی ظاهری آیات، به عنوان یک کل واحد درک می‌شود.

این پژوهشگر عرفان و تفسیر یادآور شد: تفکر سیستماتیک علاوه بر کمک در فهم دینامیکی مسائل، محققان را در شکل‌دهی یک رویکرد نوین و خلاقانه در سیر آیات توانمند می‌سازد؛ نگرشی که در آن کلیات امور، اجزای سوره و روابط متقابل این اجزا با دقت بیشتری مورد توجه قرار می‌گیرند.

سیدسلمان صفوی عنوان کرد: فهم سیستماتیک، فرآیند شناخت مبتنی بر تحلیل و ترکیب جهت دستیابی به درک کامل و جامع یک سوره در محیط کلی قرآن به عنوان امر واحد است. این نوع تفکر درصدد فهم کل سیستم و اجزای آن، روابط بین اجزاء و کل و روابط بین کل سوره با محیط آن یعنی کل قرآن کریم است. در نهایت تفکر سیستماتیک ساختاری اصطلاحات خاص خود نظیر پاراللیسم، میکروکامپوزیشن، ماکروکامپوزیشن، روابط حلقوی، سیر نزول و صعود، تکامل، تقابل، تقارن لفظی و تقارن معنوی، توضیح، اجمال و تفصیل، عام و خاص، مطلق و مقید، لف و نشر، تضاد، تنظیر، استطراد را دارد که به کمک آن به شرح مسائل دینامیکی می‌پردازد.

وی ادامه داد: تفکرِ سیستمی، روشی است که آموختن آن، نیازمند دارا بودن شَـمِّ پرسپکتیو فضایی موضوع و پرسپکتیوهای متریک موازی و مرکزی یک نقطه‌ای، دو نقطه‌ای تا شش نقطه‌ای و بیشتر، تمرین و صبر بسیار است.

این پژوهشگر معارف اسلامی در پایان عنوان کرد: کشف منطق کل سوره، یکی دیگر از فواید روش ساختـارشناسی قرآن کریم است. از طریق روش ساختارشناسی علاوه بر کشف منطق کل سوره، به معنای واژه‌ها نیز اضافه شده، معانی فراتر از معنای لغوی نیز یافت می‌شود.

سیدسلمان صفوی افزود: کتاب قرآن، کلام الله است و سوره حمد، اساس قرآن و ام‌الکتاب است. براساس احادیث شریف، سوره حمد، اجمال قرآن است و مابقی سوره‌ها، تفسیر سوره حمد است؛ بنابر این فهم سوره حمد، بخش کلیدی در فهم قرآن است.

وی ادامه داد: اما فهم قرآن، در وهله اول، یک مسئله متدولوژیکال است، یعنی روش شناسی، نقش اساسی در فهم صحیح قرآن دارد. کلام خدا شامل محکمات و متشابهات است و براساس روایات معصومین، دارای بطن متعدد است.

رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن تأکید کرد: فهم این بطون و معانی پیدا و پنهان، کار اجتهادی مفسر است. مردم عادی می‌توانند یک فهم کلی از مبانی قرآن داشته باشند اما مفسر باید ابعاد تو در توی سوره‌های قرآن را آشکار کند.

وی افزود: از آغاز نزول وحی، راجع به آیات قرآن کریم از پیامبر اسلام سؤال می‌کردند و ایشان هم درباره این آیات توضیحاتی ارائه می‌دادند؛ بنابراین اولین تفسیر تا قرن سوم هجری، تفسیر روایی از قرآن بود و تفسیر امام حسین عسکری(ع) از اولین تفاسیر روایی است. همچنین تفسیر تستری، اولین تفسیر عرفانی است.

سیدسلمان صفوی یادآور شد: اولین تفسیر انتقادی، عقلی و اجتهادی به نام تبیان توسط شیخ طوسی آماده شده که یک انقلاب در زمینه تفسیر است چون با نگرش عقلی و اجتهادی به فهم قرآن پرداختند، بنابر این دومین گام برای تفسیر قرآن را برداشته‌اند و بعد از آن تفاسیر متعدد راجع به قرآن نوشته شده است.

این پژوهشگر قرآنی ادامه داد: سیدقطب بنیانگذار تفسیر اجتماعی است و مرحوم علامه طباطبایی نیز آن را ادامه داده و تفسیر المیزان هم که شاهکاری در تفسیر را نوشته‌اند. وجه مشترک همه این مکاتب تفسیری این است که تفسیر آیه به آیه و خطی انجام داده‌اند.

وی افزود: ما در رابطه با قرآن با چهار سطح روبه‌ور هستیم که سطح اول، سطح واژه، دوم آیه، سوم سوره و چهارم کل قرآن است که باید همه آنها را درک کنیم. باید از جزء به کل و از کل به جزء این درک صورت گیرد تا معانی این چهار سطح خودش را نشان دهد.

سیدسلمان صفوی عنوان کرد: علاوه بر این، قرآن سه ساختار شامل ساختار خُرد، کلان و موسیقایی دارد. ساختار خرد، تناسب کلمات در یک آیه را پیگیری می‌کند. ساختار کلان هم آن است که هویت کلی سوره را معرفی می‌کند.

وی افزود: در تفسیر خطی، ساختار کلام قرآن مغفول واقع می‌شد و همین عدم کشف ساختار سوره، اسباب این شده است که مستشرقین در غرب بگویند که چون مطالب قرآن، پراکنده و ناموزون است بنابراین قرآن کتابی وحیانی نیست.

این پژوهشگر قرآنی یادآور شد: هویت سوره در لابه لای این آیه‌های متعدد پنهان است و کار تفسیر اجتهادی آن است که این هویت پنهان را از لابه لای آیه‌ها کشف کند. بنابر این تفسیر ساختاری سوره حمد، یک روش اجتماعی مدرن تفسیر قرآن است که کوشش می‌کند اعجاز نظم قرآن را به زبان مدرن برای انسان مدرن کشف کند و بخش دیگری از این اعجاز را به جامعه بشری نشان داده و پاسخی به شبهات مستشرقین بدهد.

وی افزود: ما منافع بسیاری از روش ساختاری به دست می‌آوریم که از جمله آنها این است که معانی پنهان، هویت کلی سوره‌ها و نظم و انضباط سوره‌ها بیرون می‌آید و روشن می‌شود که بسم الله الرحمن الرحیم، کلید اصلی معرفت‌شناسی قرآن کریم است.

رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن در پایان سخنان خود گفت: روش تفسیر ساختاری سوره حمد، یک روش اجتهادی فهم قرآن برای پاسخگویی به شبهات جدید انسان مدرن و فهم بهتر قرآن و کشف هویت پنهان هر سوره است. این کتاب، جلد اول پروژه تفسیر ساختاری قرآن است و ان‌شاءالله در پنج سال آینده همه قرآن را تفسیر خواهیم کرد.

برتری «الله» بر سایر اسماء الحسنی

همچنین در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدصدرالدین صفوی با اشاره به کتاب «الله در قرآن» که به زبان انگلیسی نوشته شده است، به بیان سخنانی پرداخت و اظهار کرد: مسئله ذات و صفات خداوند در قرآن، فلسفه و الهیات طبیعی مسئله‌ای مهم محسوب می‌شود.

وی افزود: الله، واژه عربی برای خدا، اسم اصلی پروردگار در اسلام است. برخی اوقات از آن به عنوان اسم اعظم نام برده می‌شود. برتری «الله» بر سایر اسماء الحسنی در این است که واژه اخلاص به طور خاص به آن مرتبط است و با استفاده از این نام شهادتین گفته می‌شود.

سیدصدرالدین صفوی ادامه داد: این نامی است که شایسته ذات الهی است و همه صفات کامل و شریف را در خود دارد. الله بنیان همه دیگر نام‌های الهی است. الله در چشم انداز جهان قرآنی هم از دیدگاه هستی شناختی و هم از دیدگاه معرفت شناختی نقشی محوری و اصلی دارد.

وی یادآور شد: الله تنها وجود مطلق و واجب الوجود است، وابسته به غیری نیست و اداره کننده مطلق و نهایی جهان است. هر پدیده ای در جهان و هر موجودی تجلی وجود اوست. عالم، تجلی اسمای زیبا و شکوهمند الهی است. همه عوالم، چه موجود و چه ممکن، وابسته و متکی به اویند. او نه می زاید و نه زاییده می شود. الله، خوبی مطلق است و تنها خوبی از او صادر می شود.

این پژوهشگر قرآنی افزود: الله از همه جنبه‌های کلی و خاص عالم آگاه است. در همه جا حاضر است و از رگ گردن به انسان نزدیکتر است. الله رحمن و رحیم و عادل مطلق است. او از اول و آخر و نهان و آشکار عالم خبر دارد. الله، نور سماوات و زمین است. او حی، عالم، قادر و ولی است. دعوت قرآن براساس توحید است، به این معنی که تنها خدا شایسته پرستش است. این بر اساس عدالت اجتماعی است، با توجه به نقش دقیق الهی در زندگی فردی، اجتماعی، معنوی و سیاسی افراد.

سیدصدرالدین صفوی با اشاره به خدا در فلسفه متعالی یا حکمت متعالیه قرآن اظهار کرد: راه‌های زیادی برای اثبات وجود خدا هست؛ چرا که خدا خصائل نیکوی فراوان و ابعاد مختلف دارد. البته برخی از این راه‌ها قطعی تر، شریف تر و نورانی تر از بقیه هستند. محکم‌ترین و بهترین دلیل و شاهد وجود خدا آن است که حد وسطش واجب‌الوجود است. بدین معنی که ما از طریق تفکر در ماهیت ذات الهی به وجود یک واجب الوجود پی می‌بریم نه از طریق تفکر درباره موجوداتی غیر از او. بنابر این راه اثبات وجود واجب الوجود خود واجب الوجود است. یعنی ما از طریق خود هدف به هدفمان می‌رسیم.
وی گفت: در چشم‌انداز جهان قرآنی، الله هم از دیدگاه هستی شناختی و هم از دیدگاه معرفت شناختی نقشی محوری و اصلی دارد. الله، محور همه اعمال فردی و اجتماعی یک مسلمان است. قرآن کریم هزاران اشاره به نقش دقیق الهی در زندگی اجتماعی، فردی، معنوی و سیاسی شخص دارد.

سیدصدرالدین صفوی در پایان سخنان خود اظهار کرد: فصل اول این کتاب به خدا در قرآن از دیدگاه حکت متعالیه می پردازد. فصل دوم تفسیری باطنی از 48 آیه طلائی قرآن ارائه می‌کند که در شناخت مفهوم الله در قرآن نقشی محوری دارند.

یادآور می‌شود، در پایان این نشست، از دو اثر جدید قرآنی با عناوین «تفسیر ساختاری سوره حمد» (به زبان فارسی) و «الله در قرآن» (به زبان انگلیسی) رونمایی شد. اثر نخست پژوهشی در باب تفسیر ساختاری قرآن به قلم حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سیدسلمان صفوی و دومین اثر پژوهشی عرفانی در باب مفهوم الله در قرآن است که مشترکا توسط حج اسلام دکتر سیدسلمان صفوی و سیدصدرالدین صفوی به رشته تحریر درآمده است.

انتهای پیام