«فضه» جریان‌ساز محاوره قرآنی شد/ سفیران 15 ساله؛ حاملان کلام وحی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، طرح بشارت از جمله طرح‌های قرآنی است که از 15 سال پیش تاکنون اجرایی می‌شد. اما اینکه چرا بشارت به بشارت حکیم تغییر نام داد، به این دلیل بود که این طرح دست‌خوش آفاتی شد؛ به این معنی که اجرای این طرح در مراکزی که قرآن را آموزش می‌دادند، دچار اشکالاتی بود. بر این اساس برای مدت زمانی طرح بشارت تعطیل شد تا اساس کار مورد بازآفرینی، بازبینی، بازسازی و پژوهش قرار گیرد.

همچنین بنیاد قرآن در نظر دارد که طرح «فضه» را با تأسی از رفتار و گفتمان قرآنی بانوی خادم حضرت زهرا(س) راه‌اندازی کند. این جریان هنوز به مرحله اجرا در نیامده و قرار است در قالب جشنواره قرآنی «فضه» اجرایی شود. در رابطه با طرح‌های یاد شده گزارش آماده شده است که از نظرتان می‌گذرد؛

حجت الاسلام سیدمهدی حسین‌زاده، دبیرکل بنیاد قرآن با اشاره به اینکه این مرکز از سال 59 و به صورت مستقل تشکیل و تاکنون سه بار در اساسنامه و شاکله آن تغییر ایجاد شده است، عنوان کرد: این بنیاد نزدیک به 40 سال در حال فعالیت است. مجوزهایی که توسط این بنیاد گرفته می‌شد ابتدا از وزارت کشور صادر می‌شد، ولی بعد از تصویب شورای انقلاب فرهنگی،‌ این قبیل امور از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیری شد.

وی همچنین به فعالیت‌های بنیاد قرآن اشاره کرد و افزود: تلاش کردیم طی این سال‌ها در کارهای قرآنی، حوزه انتشارات، آموزش و پژوهش جدیت و تلاش داشته باشیم. کارهای فرهنگی، تبلیغی و هنری از جمله اقدامات این مرکز به شمار می‌آید. بنیاد از جمله موسساتی است که به صورت چند منظوره تاسیس شد و یکی از ویژگی‌های مهم آن،‌ این بود که توانست فضاسازی قرآن را در کشور انجام دهد.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده در توضیح درباره فضاسازی قرآنی در کشور توضیح داد: با توجه به اندک بودن فعالیت‌های قرآنی در دوران پیش از سال 59، از این تاریخ به بعد بنیاد در عرصه‌های مختلف و به سازمان‌های متفاوتی ورود پیدا کرد تا حوزه فعالیت‌های قرآنی را در سازمان‌ها، مراکز و مساجد ایجاد کند.

وی درباره طرح بشارت حکیم که به کوشش بنیاد قرآن اجرایی می‌شود چنین توضیح داد: بشارت حکیم در اصل،‌ زبان‌پژوهی قرآن است که زمینه مترجمی قرآن را فراهم می‌کند. از گذشته‌های دور و پیش از انقلاب اسلامی اساتید شاخصی داشتیم که حجج اسلام مجیدی خراسانی،‌ اقبالی و ربانی خراسانی از این جمله بودند. این افراد قرآن را به سبک جدید بیان می‌کردند. در دوران پس از انقلاب، افراد بسیاری قرآن را آموزش می‌دادند، ولی این سه روحانی، کلام وحی را به صورت نوین آموزش دادند. این حوزه یکی از خلأهای موجود بود که باید با چنین رویکردی قرآن را برای مخاطبان قابل فهم می‌کرد. به این معنی که فرد هنگام تلاوت یا شنیدن قرآن متوجه مفهوم و معنی قرآن بشود.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده با اشاره به تغییر نام طرح بشارت به بشارت حکیم پس از بروز برخی اشکالات در روند این کار توسط سازمان‌هایی که آن را اجرایی می‌کردند، عنوان کرد: در این مرحله بود که طرح بشارت به بشارت حکیم تغییر نام داد و به دوره زبان‌پژوهی و مترجمی قرآن تبدیل شد. این طرح به تازگی با همکاری سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران در فرهنگسراهای شهر اجرا می‌شود. مربیانی که در این دوره‌ها حضور می‌یابند،‌ افرادی هستند که دوره تربیت مربی را در بنیاد قرآن گذرانده و مدرک گرفته‌اند.

به گفته دبیرکل بنیاد قرآن، در همین راستا کتابی در قالب «قرآن‌پژوهی بشارت حکیم» به قلم مصطفی رحیمی‌نیا و درباره نکات و مفاهیم قرآن نوشته و توسط نشر سبحان منتشر شد. این کتاب متن آموزشی است که جزء 30 را به صورت مستقل و در قالب زبان‌پژوهی قرآن منتشر کرده و منبع درسی برای دانشجویان رشته مفاهیم قرآن نیز است.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده با عنوان اینکه طرح بشارت حکیم در سازمان بازرسی کشور نیز تدریس شده است،‌ گفت: برای هر سازمانی که خواهان اجرا و برگزاری این طرح باشد، کتاب ارائه کرده و مربی اعزام می‌کنیم. در این راستا تلاش کردیم که طرح به گونه‌ای باشد که دسترسی مردم به آن در کمال راحتی صورت گیرد و به دنبال آن نبودیم که بنیاد قرآن روی این طرح نظارت داشته باشد. در سال‌‌های گذشته پس از گرفتن آزمون، به افراد گواهی پایان دوره داده می‌شد. در این باره مقرر شده است که شهرداری تهران مدرکی را به دانش‌پژوهان و اساتید ارائه دهد.

وی در پاسخ به اینکه آیا در بنیاد قرآن نیز دوره برگزار شده است یا دوره‌ها در مراکز مختلف برپا می‌شود، اظهار کرد: دوره تربیت مری طی روزهای دوشنبه هر هفته با حضور مصطفی رحیمی‌نیا در این بنیاد برگزار می‌شود و پس از آن مربی‌ها به سامانه شهرداری تهران به منظور برپایی کلاس معرفی و بکارگیری می‌شوند.

دبیرکل بنیاد قرآن ادامه داد: طرح بشارت حکیم در 19، 20 استان برگزار می‌شود و در تهران نیز 40، 50 شعبه داریم. همچنین مربیانی که در این مرکز تربیت شده‌اند، طی سفر به خارج از کشور، به صورت خودجوش به برپایی این دوره‌ها اقدام می‌کنند که این افراد را می‌توان سفیران قرآنی برشمرد. اخیراً نیز جلسه‌ای برگزار شد که بانوان قرآن‌پژوه به آن دعوت شدند که طرح بشارت حکیم به صورت فشرده و یک روزه آموزش داده شد.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده در پاسخ به این پرسش که طی 15 سال اجرای این طرح، چه تعداد مربی تربیت شده‌اند، بیان کرد: شاید این موضوع را بتوان جزء نکات ضعف ما برشمرد که آماری در این رابطه نگرفته‌ایم و البته به دنبال این موضوع نیز نبودیم که گزارش ارائه دهیم و فقط در پی انجام کار بودیم. اساتید به ما آموختند که کار را برای خدا انجام دهید تا خداوند نیز به آن برکت دهد. بر این اساس به دنبال ارائه اطلاعات و آمار نبودیم.

وی درباره کتاب‌هایی که به این منظور منتشر شدند نیز گفت: «ترجمان وحی»،‌ «شیدای شنیداری» و ... از این جمله بودند که برای طرح بشارت آماده و منتشر شدند. هر کدام از این آثار نواقصی داشتند که در طول زمان بررسی و رفع شد. در تدوین آثار جای نقد می‌گذاریم همان گونه که زنده‌یاد علامه عسکری گفت که «من فرزند نقد هستم.» بر این اساس کار را انجام داده و کتاب را اصلاح می‌کنیم.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده تاکید کرد: همان گونه که دانشنامه‌ها باید طی هر سال به روزرسانی شوند، ولی این اتفاق نمی‌افتد،‌ دیگر آثار نیز باید روزآمد شوند که بر همین اساس در کتب بشارت حکیم تغییرات اساسی دادیم. در این باره بازخوردها را می‌بینیم و سپس به تکمیل و رفع نواقص می‌پردازیم. نقد سبب قوت و قدرت اثر می شود. تاکنون جزء 30 قرآن را آماده کرده‌ایم و اکنون مشغول تکمیل جزء اول قرآن هستیم.

وی همچنین درباره برگزاری دوره بشارت حکیم در خارج از کشور گفت: طرح بشارت حکیم به سه زبان تدریس می‌شد که اکنون هم بر همین اساس می‌توانیم جلساتی را در خارج از کشور داشته باشیم. زبان فرانسه و انگلیسی اکنون دنبال می‌شود و در کشور ما نیز افرادی هستند که خواهان یادگیری پژوهش قرآن به این زبان‌ها هستند. برای برپایی دوره‌های بشارت حکیم در خارج از کشور نیازمند کمک سازمان‌هایی مثل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و وزارت امور خارجه هستیم و آمادگی انجام این طرح را نیز داریم.

دبیرکل بنیاد قرآن در این باره که آیا پیش از این مذاکراتی با سازمان‌ها صورت گرفته است یا خیر، توضیح داد: بله در گذشته مذاکراتی صورت گرفته است. پس از انجام فعالیت پژوهش، طی سال جدید رویکرد ما بر تربیت مربی استوار بود که مربیان توانمندی را تعلیم دهیم تا برای آموزش قرآن در دیگر اماکن با مشکل روبرو نباشیم. در همین رابطه با برخی از استان‌ها نیز صحبت کردیم که به جای اعزام قرآن‌آموزان به این مرکز، مربی‌ها را به شهرها بفرستیم. اگر بتوان این اقدام را صورت داد، می‌توان به برپایی بشارت حکیم در سطح کشور امیدوار بود.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده تاکید کرد: بشارت حکیم سبب فهم آیات قرآن می‌شود. این طرح به حفظ آیات قرآن به تنهایی نمی‌پردازد بلکه آیات وحی را ملکه ذهن قرآن‌آموزان می‌کند. این طرح هنوز به صورت ملی اجرایی نشده است.

طرح فضه

وی همچنین درباره طرح دیگری که قرار است در این موسسه اجرایی شود و هنوز مراحل مقدماتی را می‌گذراند، گفت: این طرح در قالب گفتمان و سبک زندگی قرآنی است که به تدریج سبب فهم و حفظ آیات قرآن نیز می‌شود. اجرای این طرح از آنجا به ذهنم رسید که کتاب «فاطمه زهرا(س)» نوشته مرحوم آیت‌الله دستغیب را مطالعه می‌کردم تا اینکه به ماجرای فضه و تنها ماندن وی در بیابان رسیدم و اینکه هر سوالی از وی پرسیده می‌شد با آیات قرآن پاسخ می‌داد. بر این اساس به این فکر افتادم که محاوره قرآنی در زندگی روی دهد که افراد با قرآن صحبت کنند همان گونه که مشاعره در ذهن ما نشسته است.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده افزود: برای مثال وقتی وارد محلی می‌شویم بگوییم «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي هِيَ أَقْوَمُ»، سپس «سلام علیکم»، «ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِينَ». برای ترغیب به کارهای نیک؛ «وَ تَعاوَنُوا عَلَی البِّرِّ وَ التَّقوَی». یا اینکه خداوند کارهای خوب را قبول می‌کند؛ «إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ». به این معنی که با آیات کوتاه قرآن صحبت کنیم و محاوره قرآنی، سبک زندگی ما شود.

وی تاکید کرد: رهبر معظم انقلاب بر سبک زندگی اسلامی تاکید فراوان دارند، ولی این رویکرد هنوز عملیاتی نشده است. ما تلاش می‌کنیم این سبک زندگی قرآنی شود. طرح فضه می‌توان اساس این سبک قرار گیرد. این طرح عمومیت دارد، ولی با توجه به اینکه فضه یک بانوی قرآنی بود، کار را با بانوان قرآنی آغاز کردیم.

دبیرکل بنیاد قرآن اظهار کرد: کتاب مربوط به طرح فضه در 500 صفحه نوشته شده است و در این کتاب به بانوانی چون حضرت زهرا(س)، حضرت زینب(س)،‌ فضه و علما، دانشمندان،‌ سیاسیون و ... که در سخنان خود از آیات قرآن استفاده می‌کنند اشاره شده است و شاهد مثال برای آنان آورده‌ایم.

وی نمونه تجلی طرح فضه را در وجود سیدمحمدحسین طباطبایی دانست و افزود: این طرح دارای کشش و جذابیت است. این کتاب در 14 فصل، 7 جلد و قطع پالتویی در اختیار قرآن‌پژوهان قرار می‌گیرد. در این رابطه نیز با برخی از مراکز صحبت شده است و آیات را به صورت موضوعی استخراج کرده‌ایم که از ابتدا تا انتهای قرآن، آیات کوتاه مورد استفاده قرار گرفته و تقطیع شده است. سعی کردیم که آیات را تا جایی که خللی به مفهوم وارد نکند تقطیع کنیم تا مشکلی پیش نیاید.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده با اشاره به اینکه دو تا سه جلد از این مجموعه به آیات اقتصادی در قالب 400 آیه اختصاص دارد، اظهار کرد: خانواده قرآنی،‌ انفاق و ... از این جمله هستند. مخاطبان این طرح باید هنر به کارگیری این آیات را داشته باشند تا در هر گفتمان مناسبی از آنها بهره بگیرند.

وی با تاکید بر اینکه از تلاوت و فهم آیات قرآن باید به فهم کلام‌الله مجید برسیم و این موضوع مورد نظر علما، اهل بیت(ع) و حاقّ دین است، تاکید کرد: باید در همین راستا به سمتی برویم که عامل به آیات و دستورات قرآن شویم.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده درباره چگونگی آموزش دادن این طرح که هنوز به مرحله اجرا نرسیده است، گفت: راه نخست آن است که خود کتاب در اختیار قرآن‌آموزان قرار گیرد. تاکنون چنین کتابی تدوین نشده است. قرآن ادبخانه و سفره‌خانه الهی است که آیت‌الله جوادی آملی نیز در این باره می‌گوید «هر کس بنا به توانمندی و وسعش می‌تواند از این سفره بهره بگیرد.»

وی همچنین از انجام تله‌تئاتر در این طرح یاد کرد و افزود: سعی می‌کنیم همان گونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند،‌از زبان هنر برای نفوذ کلام خود و موفقیت کار بهره بگیریم. همچنین برای کودکان فلش‌کارت تهیه شده است. در خیابان‌ها نیز تابلوی دیواری نصب خواهد شد که 14 محور برای این منظور در نظر گرفته شده است. در ورودی بنیاد قرآن نیز یک LCD نصب خواهیم کرد که هوشمند است و با ورود و خروج مخاطب، ضمن استفاده از آیات قرآن،‌ از مراجعه کننده استقبال و وی را بدرقه می‌کند.

دبیرکل بنیاد قرآن درباره زمان اجرای این طرح نیز عنوان کرد: کتاب این طرح آماده شده است، ولی هنوز از نظر طراحی جامع نیست، اگر چه طراحی خوبی روی این کار صورت گرفته است. در نظر داریم که با همکاری فرهنگسرای رسانه کلیت این کار شکل بگیرد و در قالب جشنواره قرآنی «فضه» برگزار شود.

زدن کلید تدوین کتاب در دهه 60

همان طور که در صحبت‌های حجت‌الاسلام والمسلمین حسین‌زاده بیان شد،‌ کتابی به منظور استفاده در طرح قرآنی «فضه» تدوین شده که سمیه جهانی مسئولیت ویرایش، تحقیق و تدوین آن را برعهده داشته است. اصلاحات این کتاب نیز توسط دبیرکل بنیاد قرآن صورت گرفته است. در ادامه این گزارش به سراغ این کارشناس فرهنگی رفتیم.

سمیه جهانی در این باره اظهار کرد: دبیرکل بنیاد قرآن دست‌نوشته‌هایی از 30 سال گذشته داشت که خط فکری برپایی طرح فضه و آنچه را به عنوان هدف در نظر گرفته بود، مشخص می‌کرد. این مطالب و یادداشت‌ها به دست من سپرده شد و چارچوبی را که ایشان آماده کرده بود تدوین کردم.

وی با بیان این مطلب که فضه بانوی خادم حضرت زهرا(س) بود که بعد از شهادت ایشان،‌ تنها با قرآن سخن می‌گفت، افزود: این کار را از آذرماه سال 94 آغاز کردم. یادداشت‌ها مربوط به اوایل دهه 60 بود که حتی برخی آیات در آنها نوشته شده بود.

عملی کردن گفتمان قرآنی

جهانی به هدف انجام این طرح اشاره کرد و گفت: حجت‌الاسلام حسین‌زاده این موضوع را در ذهن داشتند که چنین گفتمانی را عملی کنند تا هر کس بنا به فراخور وضع علمی خود به این سمت و سو گرایش پیدا کند و بتوان از این گفتمان قرآنی بیشتر استفاده کرد. البته هم اکنون نیز برخی از آیات قرآن مانند «هذا من فضل ربی»، «و امرهم شوری بینهم»، «و ان یکاد‌..» و ... استفاده می‌شود، ولی میزان استفاده از آن محدود است.

این تدوینگر، گسترش گفتمان قرآنی در جامعه را هدف این طرح برشمرد و ادامه داد: آیات این کتاب در موضوعات مختلفی مانند خانواده، زکات، حج، اقتصاد، آخرت، مذمت دنیا و ... بیان شده که تقطیع نیز شده‌اند تا بتوان آنها را به راحتی به ذهن سپرد. شاهد مثال این موضوع نیز فضه است. این طرح به مردم می‌آموزد که چنین کاری دشوار نیست و حتماً نیاز نیست که عالم باشیم تا این کار را بکنیم که نمونه دیگرش نیز سیدمحمدحسین طباطبایی (علم‌الهدی) است.

جهانی با بیان اینکه این طرح از فضه آغاز و طرح آن نیز مشخص شده است،‌ افزود: در این کتاب به سخنان امام حسین(ع) و دیگر ائمه معصومین(ع)، همچنین علمای قرن حاضر و نامه‌نگاری در عصر قاجار که آیات قرآن در مکتوبات مورد استفاده بود و جزئی از فرهنگ ما به شمار می‌آمد، اشاره شده است که درصدد پررنگ‌تر کردن آن هستیم.

بانوان قرآنی

وی از عنوان 14 فصل این کتاب به نام بوستان یاد و اظهار کرد: نخستین فصل کتاب به سخنان فضه و اینکه در اولین باری که با قرآن به پاسخ‌گویی پرداخته اشاره شده است. فصل دوم درباره بانوان قرآنی ماند حره دختر سلیمه سعدیه، خواهر عمر خطاب، حضرت زینب(س) و فضه است و اینکه این بانو چگونه به منزل امیر مومنان(ع) راه پیدا کرده است و درصدد یاد دادن و بهره‌گیری از علم کیمیا بود که متوجه می‌شود از بزرگ تا کوچک این منزل، همگی به واقف به این عمل هستند، ولی نمی‌خواهند از آن بهره بگیرند و متوجه جایگاه آسمانی و بزرگ این خاندان در عرش الهی می‌شود.

جهانی افزود: گفت‌وگوهای علمی مانند گفت‌وگوی حضرت داود(ع) با مردم، فصل سوم کتاب را شامل می‌شود که گفت‌وگوهای علمی نام دارد. واژگان گفت‌وگوی علمی پیوند مهم و با ارزشی با هم برقرار و مهارت بزرگی را خلق می‌کنند؛ مهارتی که می‌تواند منجر به رویش علمی و تحول فکری شود. پیامبر(ص) می‌فرمایند خداوند عزوجل فرموده است: «گفت‌وگوهای علمی میان بندگانم از چیزهایی است که دل‌های مردگان را زنده می‌کند، البته زمانی که سرانجام آن به سمت خداوند باشد.» گفت‌وگو یکی از ابزارهای انتقال فرهنگ و اندیشه بوده و در شیوه ابلاغ پیامبران جایگاه والایی داشته است.

به گفته این کارشناس فرهنگی، فصل دیگر کتاب به علم‌الهدی اختصاص دارد که صحبت‌ها و گفت‌وگوهای وی را شامل می‌شود. در این باره خاطراتی نیز از وی مطرح شده است. همچنین گفتمان پیامبرانی چون حضرت هود، صالح، موسی و ابراهیم نیز که در قرآن آمده، بیان شده است.

وی گفت‌وگوی توحیدی را موضوع فصل هفتم برشمرد و افزود: حضرت ابراهیم(ع) درباره توحید و یکتاپرستی صحبت‌های بسیاری با قوم خود کرده که در این رابطه آیات قرآن بیان شده است. فصل هشتم کتاب نیز به گفت‌وگوی امام حسین(ع) با یارانش اختصاص دارد. این سخنان ممکن است صحبت امام با خلیفه،‌ فرزند یا یارانش بوده باشد یا دو نفر از یاران با هم گفت‌وگو کرده و از آیات قرآن استفاده کرده‌اند.

استفاده از 110 حدیث به تبرک نام امام علی(ع)

جهانی به فصل نهم اشاره و عنوان کرد: این فصل به علما و نامه‌های سیاسی اختصاص دارد. فصل دهم به محادثه و حدیث‌گویی مربوط است. در فقه شیعه و بین شیعیان، رجوع به احادیث از جمله موضوعات مطرح است که در این فصل به آنها شاره شده. بیشتر احادیث از امام علی(ع) بوده و با توجه به اینکه سال 95، سال اقدام و عمل نامگذاری شد،‌ احادیثی در این حوزه نیز بیان شده است. تعداد احادیث به تبرک از نام امیر مومنان(ع) 110 حدیث است.

وی گفت‌وگو با آیات قرآن را موضوع فصل یازدهم عنوان کرد و گفت: در اصل، موضوع اساسی کتاب از این فصل آغاز می‌شود و اینکه چگونه می‌خواهیم قرآن را پیش ببریم. سعی شده است که ارجاع به آیات کوتاه داده شود و سپس به مرور این کار ادامه یابد و آیه مورد نظر بیشتر استفاده شود. 1001 آیه از ابتدا تا پایان قرآن در این طرح انتخاب شده است که در نهایت بلند بودن آن، بیش از یک خط نمی‌شود تا قرآن‌آموزان بتوانند به راحتی آموزش ببینند.

جهانی از دسته‌بندی موضوعاتی مانند تکبر، امامت، احسان و نیکی،‌ عدل، قیامت و ... آیات سوره واقعه که درباره قیامت است و ... در این فصل یاد کرد و افزود: دوازدهمین فصل این کتاب به گفت‌وگوی عارفان با خدا اختصاص دارد. رویه صحبت عارفان با خدا که اغلب عرفانی و قرآنی است نیز بیان شده است.

وی مکاتبه در تاریخ اسلام را از دیگر موضوعات برشمرد و اظهار کرد: فصل 14 نیز شامل همه موضوعات است که از احوال قیامت، فضایل امام علی(ع)، پیامبر اکرم(ص)، ولایت امام علی(ع) و ائمه اطهار(ع) و ... مطالبی را آورده‌ایم.